Jestem nie po to, aby mnie kochali i podziwiali, ale po to, abym ja działał i kochał…”

Janusz Korczak (naprawdę – Henryk Goldszmit) urodził się 22 lipca 1878 lub 1879 roku w Warszawie, jako syn Józefa Goldszmit i Cecylii zd. Gębickiej. Rodzina Goldszmitów od wielu pokoleń mieszkała w Polsce – jego pradziad był szklarzem, dziadek lekarzem, zaś ojciec – znanym warszawskim adwokatem. On sam, jako Żyd-Polak, poczuwał się do podwójnej identyfikacji narodowej i mówił o sobie: „jestem polskim Żydem urodzonym pod zaborem rosyjskim”.

Korczak od dziecka lubił czytać. Zafasynowany był utworami W. L. Anczyca, J. W. Goethego, V. Hugo, J.I. Kraszewskiego, G. Zapolskiej, H. Sienkiewicza. Z czasem doszły do tego również prace z zakresu pedagogiki i medycyny. W 1898 roku Korczak rozpoczął studia medyczne i później przez całe lata pracował jako lekarz pediatra, ale na zawsze pozostał rówież pisarzem.

Zadebiutował jako gimnazjalista w 1896 w tygodniku satyrycznym „Kolce” humoreską „Węzeł gordyjski”. Z czasem stworzył ponad 20 książek – wśród nich: powieści, opowiadania, prozę poetycką, felietony i eseje o tematyce pedagogicznej i społecznej, opublikował w czasopismach ponad 1400 różnorodnych tekstów i pozostawił po sobie ponad 300 pozycji zachowanych w formie rękopisów lub maszynopisów m.in. listy do przyjaciół, zapiski, dokumentację praktyki wychowawczej, prywatne dokumenty, pamiętnik z ostatnich miesięcy życia. Był pisarzem dbającym, o to by jego słowo stało się czynem, by miało wpływ na świat i zmieniało go.

7 października 1912 roku Janusz Korczak został dyrektorem Domu Sierot przy ulicy Krochmalnej 92 w Warszawie. Od samego początku była to placówka opiekuńcza o wysokich standardach, wyprzedających ówczesne czasy, posiadająca zaprojektowane specjalnie dla ponad 100 dzieci: sypialnie, jadalnię, pomieszczenia do nauki szkolnej i miejsce na warsztaty. W Domu Sierot obowiązywał również oryginalny program wychowawch stworzony przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską. Szczególną uwagę zwracał on na podmiotowości dziecka, autokreację, wychowanie do samodzielności, odpowiedzialności za siebie i innych oraz wychowanie do pracy. Był to Dom, w którym szanowano prawa dziecka – z własnym samorządem dziecięcym, sądem koleżeńskim, gazetką szkolną, dyżurami.

W 1919 roku Janusz Korczak napisał esej „Jak kochać dziecko” właśnie o prawach dziecka oraz o miłości wychowawczej – mądrej, głębokiej, od której zależy wolność dziecka i jego prawo do nieskrępowanego rozwoju. Dzieło to znane na całym świecie, stanowi do dzisiaj credo pedagogiczne. I właśnie z walką o te prawa Korczak związał wszystkie swoje plany życiowe i zawodowe. Stał się obrońcą, adwokatem i rzecznikiem dzieci. Walczył o nie i wspierał jak tylko było to możliwe: jako lekarz, wychowawca, wykładowca, prowadzący audycje radiowe, pisarz i publicysta. Dzięki codziennej pracy z dziećmi w Domu Sierot, znajomości ich psychologii i doświadczeniu pedagogicznemu Korczak wiedział jak do nich dotrzeć, jak z nimi rozmawiać i dlatego też jego książki: „Król Maciuś Pierwszy”, „Król Maciuś na wyspie bezludnej”, „Bankructwo Małego Dżeka”, „Kiedy znów będę mały”, czy „Uparty chłopiec” stały się tak popularne.

Janusz Korczak w stosunku do swoich podopiecznych zachowywał się jak ojciec. Robił wszystko, aby zapewnić im właściwy rozwój psychiczny oraz fizyczny. Dbał o ich higienę, mierzył je i ważył, był ich fryzjerem, powiernikim, rozjemcą, nauczycielem.

W 1939 roku, niebawem po wybuchu II wojny światowej w wyniku bombardowań Warszawy, budynek Domu Sierot uległ uszkodzeniu, zaczynało brakować jedzenia. Korczak gdzie tylko mógł zabiegał o pomoc i dary, o zapewnienie dzieciom ochrony i wsparcia. Nie wahał się wędrować każdego dnia ulicami Warszawy z workiem na plecach – prosząc i żebrząc – z nadzieją na zdobycie pożywienia dla ponad 150 swoich podopiecznych.

Kiedy w październiku 1940 roku Niemcy utworzyli w okupowanej Warszawie getto dla ludności żydowskiej, Korczak i jego wychowankowie dostali również nakaz przeniesienia się i zamieszkania w granicach zamkniętej dzielnicy. Janusz Korczak próbował uzyskać pozwolenie na pozostawienie Domu w jego pierwotnej lokalizacji, ale jego działania były bezskuteczne. W efekcie tuż przed ostatecznym zamknięciem getta – 16 listopada 1940 roku – dzieci z personelem i całym swoim dobytkiem przeniosły się do ciasnych, nieprzystosowanych budunków początkowo na ul. Chłodną 33, a następnie ul. Śliską.

Mimo tragicznych warunków mieszkaniowych, głodu, braku opału, ubrań i chorób zakaźnych panujących w gettcie, Korczak próbował zaspokajać podstawowe potrzeby dzieci – leczły je, uczył, opowiadał im bajki, walczył o żywność. Jego Dom Sierot stał się nie tylko schronieniem przed zewnętrznymi zagrożeniami, ale również oazą spokoju dla dzieci, miejscem gdzie ciągle działano zgodnie z korczakowskim programem wychowawczym szanującym prawa dziecka – do podmiotowości, dialogu, idywidualnosci i radości. Korczak walczył o dzieci do końca, nawet kiedy ginęły z głodu i wycieńczenia – walczył o ich prawo do godnej śmierci.

W takich warunkach nie przestał również być pisarzem. Jego „Pamiętnik z getta” stanowi nie tylko świadectwo autobiograficzne z życia autora i okresu spędzonego za murami, ale jest również refleksją nad moralnością, nad zachowaniem człowieka w sytuacjach skrajnych – w obliczu zagłady, cierpienia i panoszącego się zła.

5 sierpnia 1942 r. wraz ze swymi 200 wychowankami i personelem Domu Janusz Korczak powędrował na Umschlagplatz, skąd odjeżdżały zatłoczone do granic możliwości pociągi do obozu zagłady w Treblince – tam następnego dnia wszyscy zostali straceni.

Źródło: www.2012korczak.pl, informacje prasowe

Janusz Korczak „Pamiętnik i inne pisma z getta”, Instytut Książki/ Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2012.